Αυτό το πρόσφατο βιβλίο της Νίκης Μαραγκού, όπου αναδιηγείται κατά κάποιον τρόπο τη ζωή του πατέρα της, Γιώργου Μαραγκού, μου θύμισε γενικά το προηγούμενό της, «Είναι ο πάνθηρας ζωντανός» (1998), ένα μυθιστόρημα όπου, ανασυνθέτοντας τις προφορικές διηγήσεις του Ευάγγελου Λουίζου, ενός εμβληματικού Κύπριου κοσμοπολίτη, στενού φίλου του Σεφέρη, του Ελύτη και του Κατσίμπαλη, ιστόρησε με το δικό της τρόπο τη ζωή της Αμμοχώστου στα χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή. Οπως λοιπόν εκεί, έτσι και στο «Γιατρό από τη Βιέννη» έχουμε ένα αρχικό πλέγμα αφηγήσεων ή χρονικών πάνω στα οποία στηρίζει τη μυθοπλασία της η Μαραγκού, αναπτύσσοντας έπειτα τους χαρακτήρες της ελεύθερα, και γεμίζοντας τα μεγάλα ή μικρά κενά με την ενεργοποίηση και μόνο της συγγραφικής της φαντασίας. Πράγμα άλλωστε που δηλώνει απευθείας στο κλείσιμο του βιβλίου: «Θέλησα να αφηγηθώ(…) αυτή την ιστορία σαν παραμύθι για να περισώσω αυτά που ήξερα αφήνοντας τη φαντασία μου να πλάσει τα υπόλοιπα, αυτά που δεν μου είχαν πει. Κάπως έτσι δεν πρέπει να ήταν, κάπως έτσι δε ζούμε όλοι;»
Ωστόσο, θα μπορούσα να πω ότι σε γενικές γραμμές σέβεται το πρωτογενές υλικό, έστω κι αν αυτό προέρχεται από προφορικές διηγήσεις. Ας πούμε, δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι ακολουθώντας τη ζωή του πατέρα της στις πόλεις όπου εκείνος βρέθηκε για να σπουδάσει ή να εργαστεί ως χειρούργος, στη Βιέννη, στο Ινσμπρουκ, στη Ζυρίχη, στην Αθήνα ή στη Λεμεσό, «βραδυπορεί» περισσότερο στα μέρη των μακροχρόνιων εγκαταστάσεών του και κρατάει έτσι μια σταθερή αναλογία ανάμεσα στη διάρκεια των πραγματικών μεταβολών της ζωής του και στη λογοτεχνική τους αναδιήγηση. Ετσι όμως ή αλλιώς, φαίνεται ότι πίσω από αυτό το μυθιστορηματικό χρονικό που αναπλάστηκε μέσω της τριτοπρόσωπης αφήσησης -ένα αθέατο πρόσωπο που παρακολουθεί καταπόδας τον Γιώργο Μαραγκό- υπήρξε μια επίπονη προσπάθεια αναστήλωσης ενός μεγάλου μέρους της ταυτότητας του ευρωπαϊκού μεσοπολέμου. Αλλά συνάμα και του κυπριακού, αφού ο μέλλων γιατρός φεύγει από την Αμμόχωστο με την υποτυπώδη, έστω, αστική της τάξη να εδραιώνεται και να σταθεροποιείται, ακολουθώντας τη συνηθέστερη από τις επιλογές των περιφερειακών πολιτισμικά κοινωνιών: την υπαγωγή των νέων στη δυτικο-ευρωπαϊκή παιδεία.
Ετσι, η επιστημονική και η κοινωνική μαθητεία του νεαρού Γιώργου εφάπτονται με κοσμοϊστορικά γεγονότα της περιόδου 1918-1940, τις ανόδους των διάφορων ευρωπαϊκών εθνικισμών και ολοκληρωτισμών και, την ίδια στιγμή, την εξαφάνιση του παλιού, χαριτωμένου κόσμου της belle epoque, καθώς αρχίζουν οι νέες πολεμικές προπαρασκευές. Η ανέμελη εποχή δίνει τη θέση της στην εποχή της περισυλλογής και των συναισθηματικών τραυμάτων, αν και η ταχύτητα με την οποία διαδέχονται το ένα το άλλο τα περιστατικά στο «Γιατρό από τη Βιέννη» δεν αναδεικνύουν τόσο την εσωτερική πορεία του νεαρού Κυπρίου προς την ωριμότητα όσο την οριζόντια ψηλάφηση της ζωής. Ομως, τουλάχιστον βαθμιαία, γίνεται αντιληπτό πως κοντά στο ακένωτο πάθος του για τη χειρουργική, ο Μαραγκός αρχίζει να διακρίνει ολοένα και καθαρότερα την πολιτική διάσταση των πραγμάτων, το πόσο εύκολα μολύνεται η ανθρώπινη σκέψη και πόσο βαθιά επηρεάζονται οι νοοτροπίες από τη διόγκωση των ιδεολογιών. Η υποβάθμιση της επιστημονικής επάρκειας μπροστά στο δόγμα της φυλετικής καθαρότητας• η υποχώρηση της κοσμοπολίτικης ανοχής απέναντι στην εξάπλωση των συλλογικών ψυχώσεων -ιδιαίτερα στις κεντροευρωπαϊκές κοινωνίες.
Αν και στο «Γιατρό από τη Βιέννη», ένα σύντομο κατά βάση μυθιστορηματικό χρονικό, προβάλλουν πολλά πρόσωπα που ζουν σε τελείως διαφορετικά περιβάλλοντα, εκφράζοντας μια σημανική ποικιλία νοοτροπιών, η αλήθεια είναι πως συνολικά «δένονται» ως κρίκοι ενός παραμυθιού. Το υπογραμμίζω, γνωρίζοντας ότι η Νίκη Μαραγκού διαθέτει ένα διπλό χάρισμα, ώς ένα βαθμό προερχόμενο από τη θητεία της στην ποίηση: δημιουργεί χαρακτήρες που συνοδεύονται από μια λυρική αύρα, και, ιδίως, εντάσσει τους χαρακτήρες αυτούς σε μια ατμόσφαιρα καθορισμένη από την ποιητική αίσθηση του τόπου. Ισως το χάρισμά της να μην αναδεικνύεται σε όλα τα μέρη του βιβλίου -τα περιστατικά του Ινσμπρουκ, της Ζυρίχης, του Ντουμπρόβνικ, ακόμη και της Αθήνας, αδικούνται έτσι όπως αναπαριστάνουν συνοπτικά τη ζωή του γιατρού. Αλλά, σε αντιστάθμισμα, οι σελίδες που αναλογούν στα χρόνια της μεσοπολεμικής Βιέννης, στη ζωή της Λεμεσού και στην αισθησιακή χαλαρότητα της μεταπολεμικής Αλεξάνδρειας αποδίδουν καλά την παραμυθητική δεινότητα της συγγραφέως.
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ανάγκη της να ανασυστήσει πραγματολογικά την κυπριακή κοινωνία του μεσοπολέμου την ώθησε να αντλήσει στοιχεία από ιστοριογραφικά χρονικά, όπως τη «Λεμεσό σ’ άλλους καιρούς» του Κώστα Πιλαβάκη, ή άλλα συναφή. Ομως η Νίκη Μαραγκού διαθέτει την ικανότητα να μυθοποιεί, δίνοντας ένα λυρικό βάθος στο ιστορικό προσκήνιο, στα πρόσωπα και στα γεωγραφικά σημεία. Ετσι ώστε -πράγμα που συναντήσαμε και στη νουβέλα της «Είναι ο πάνθηρας ζωντανός;»- να περνούν από το αφηγηματικό πεδίο εμβληματικά ονόματα: φημισμένοι Αυστριακοί, Ελβετοί και Ελληνες γιατροί, ο πεζογράφος Νίκος Νικολαΐδης, ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος ή οι λόγιοι Αντώνης Ιντιάνος και Γιάγκος Ηλιάδης, γνωστές οικογένειες της Ελλάδας, της Κύπρου και του αιγυπτιώτικου ελληνισμού. Και να δημιουργείται μ’ αυτό τον τρόπο πλάι στη μυθιστορηματική βιογραφία του πατέρα της μια πολυ-πολιτισμική σύνθεση-προϋπόθεση της κοσμοπολίτικης αίσθησης που διαπνέει τόσο τα ποιήματα όσο και τα πεζά της. Γιατί, ο αισθητισμός της Μαραγκού δεν απηχεί ακριβώς τα αστικά, εκλεπτυσμένα περιβάλλοντα των ευρωπαϊκών μητροπόλεων, τις μυστηριώδεις και μοιραίες γυναίκες ή το σκοτεινό ερωτισμό των μυθιστορημάτων του Πολ Μοράν και του Σκοτ Φιτζέραλντ. Υπάρχει και στο δικό της έργο η αναζήτηση της ομορφιάς, η δημιουργία υποβλητικών εικόνων μέσα από τις κυματοειδείς φράσεις ενός λόγου με έντονα ρυθμικά στοιχεία. Ωστόσο, ο κόσμος της, όπου συνυπάρχουν η ανατολίτικη ραθυμία, η ηδυπάθεια και η αστραφτερή πνευματικότητα της δυτικής παράδοσης, δεν έχει τίποτε το αφηρημένο. Είναι ένας κόσμος που ζει απολαμβάνοντας την οριακή του κατάσταση: τη θερμή ιδιοσυγκρασία μαζί με την ανοιχτή σκέψη.

ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – 16/01/2004